تاریخچه و مشخصات زرشک و رویش آن در مناطق معتدل

زرشک که به نام بربری نیز شناخته می شود، سرده بزرگی از درختچه های برگریز و همیشه سبز با ارتفاع 1 تا 5 متر (3.3 تا 16.4 فوت) است که در سراسر مناطق معتدل و نیمه گرمسیری آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی یافت می شود.

جنس Berberis (Berberidaceae) شامل حدود 500 گونه است که معمولاً در اکثر مناطق اروپای مرکزی و جنوبی، منطقه شمال شرقی ایالات متحده و در جنوب آسیا از جمله ناحیه شمالی پاکستان و ایران وجود دارد.

بسیاری از گونه ها زرشک سیاه دارای خارهای روی شاخساره ها و حاشیه برگ ها 3. در بین گونه های متعدد این تیره، زرشک (Berberis vulgaris) معروف است و از میوه های آن در تهیه غذای مخصوص با برنج و همچنین در آب زرشک 4 استفاده شده است.

میوه های اکثر گیاهان از خانواده Berberidaceae طعم ترش دارند که عمدتاً به دلیل وجود اسید اسکوربیک یا ویتامین C است.

در طب سنتی از اندام های مختلف این گیاه برای درمان بیماری ها استفاده می شود. میوه، پوست، ریشه و ساقه اندام های دارویی گیاه Berberis vulgaris هستند.

میوه زرشک پرمصرف‌ترین اندام این گیاه در طب سنتی و جدید است. برگ و میوه از دیرباز در طب عامیانه و سنتی ایران مورد استفاده قرار می گرفته است 8، 9.

پوست ساقه و ریشه زرشک کوهی به دلیل ساینده (اثر ملین)، ادرار آور (افزایش دفع ادرار)، تب بر (کاهش تب)، خاصیت ضد صفراوی (ضد تهوع یا استفراغ) و ضد عفونی کنندگی دارد.

همچنین از جوشانده برگ به عنوان ضد اسکوربوت (پیشگیری یا درمان اسکوربوت) در اسهال خونی، آنژین اسکوربوت و گلودرد استفاده می شود.

در ایران از میوه خشک زرشک پفکی در بسیاری از غذاها استفاده می شود – از میوه یا مشتقات آن برای تولید محصولات خاصی مانند سس، ژله، آب میوه، مربا، مارمالاد و نوشیدنی های گازدار استفاده می شود.

علاوه بر آن از زرشک آبگیری برای چاشنی، طعم دادن و تزیین غذاها برای رفع طعم های مختلف استفاده می شود. به عنوان مثال، آنتوسیانین موجود در میوه زرشک به عنوان رنگی مبتنی بر طبیعت استفاده می شود.

ایران با 11000 هکتار زمین زیر کشت بزرگترین تولیدکننده میوه زرشک در جهان است. سالانه بیش از 10000 تن میوه خشک زرشک در ایران تولید می شود.

در میان استان های ایران، خراسان جنوبی یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان زرشک است. بیش از 97 درصد از کل اراضی زیر کشت زرشک در شهرستان قائنات استان خراسان جنوبی قرار دارد که 95 درصد از کل میوه زرشک در ایران را تولید می کند.